مشاور معاون اول رئیس جمهوری در امور آب، کشاورزی و محیط زیست هشدار داد که برنامه ششم توسعه به هیچ عنوان از این فاجعه ملی پیشگیری نمی کند.
عیسی کلانتری گفت: اگر فکری به حال حفظ ذخایر تجدید پذیر آب نشود در کمتر از ۳۰ سال دیگر باید ۵۰میلیون ایرانی از کشور مهاجرت کنند. یعنی جمعیت شرق زاگرس و جنوب البرز تا مرزهای جنوبی و شرقی همه باید کوچ کنند. البته دو استان شمالی کشور و استان‌های غرب زاگرس از این قضیه ایمن هستند.
وی افزود: شمال کشور اشباع شده و ظرفیت جذب جمعیت بیشتر را ندارد.زیرا بخش های عمده مناطق شمالی کوهستانی و وسعت دشت هایش اندک است که آن هم پر شده است. ۴سال پیش گفته بودم ۳۰سال، اما الان حداکثر ظرف ۲۵ سال آینده به آن وضع خواهیم رسید و اگر همه جامعه از مقامات بالا گرفته تا مردم وارد مساله آب نشوند، کاری از وزیر نیرو یا حتی تمامی دولت ساخته نیست.
مشاور معاون اول رئیس جمهوری در امور آب، کشاورزی و محیط زیست که با ایرنا سخن می گفت، ادامه داد : ما هم بحران مدیریت آب داریم و هم بحران کمبود آب. ضعف مدیریت سر جای خود، ولی ما در مناطق عظیمی از کشور کمبود آب شدید داریم. تقریبا همه سفره‌های آب زیرزمینی را هم تخلیه کرده ایم .مصرف اصلی آب ما هم در بخش کشاورزی است. اما هنوز مسئولین قائل به این نیستند که در این کشور به خصوص از جنوب البرز و شرق زاگرس تا مرزهای شرقی و جنوبی بحران آب داریم. سرانه باقیمانده آب این نواحی کمتر از ۸۰۰متر مکعب است. یعنی ما درون بحرانیم نه در مرز بحران. چرا که وقتی سرانه آب از ۱۰۰۰ متر مکعب کمتر شد، بحران آغاز می شود.
وی افزود :مسئولین نظام هنوز فکر می کنند این حرف‌ها بی اساس و غیرعلمی است. آنها هنوز به طور کامل باور نکرده اند که کشور وارد بحران آبی شده است؛ لذا در برنامه ششم توسعه هم که در مجلس مطرح است،همان فشارهای سابق ادامه دارد. درست است در این برنامه ذکر شده که مصرف آب ۱۰ میلیارد متر مکعب تا پایان برنامه کم شود، ولی این مقدار جواب نمی دهد، چرا که آب تجدید پذیر کشور ۹۰ میلیارد متر مکعب است. نامبرده افزود: همه ارگان های بین المللی توسعه و سازمان ملل صریحا تاکید کرده اند که حد نهایی برداشت از آبهای تجدیدپذیر ۴۰ درصد است. یعنی ما از این ۹۰ میلیارد متر مکعب آب تجدید پذیر کشور در سال فقط می توانیم ۳۶ میلیارد آنرا به صورت سالانه برداشت کنیم. در حالیکه طبق آمار وزارت نیرو، سالانه ۹۷ میلیارد متر مکعب از آب برداشت می شود؛ یعنی ۱۰۸ درصد.
وی گفت: ضمن اینکه این ۹۷ میلیارد متر مکعب به طور مساوی در کشور تقسیم نشده است. در نقاط کم بارانی مانند استان خراسان بییشتر از ۱۳۰ درصد، در کرمان بالای ۱۱۰ درصد و در فارس بالای ۱۰۰ درصد آب برداشت می کنیم. یعنی سفره های آب زیرزمینی این مناطق تقریبا از دست رفته و غیرقابل بازگشت است؛ حتی اگر در این مناطق باران های سیل آسا داشته باشیم.
کلانتری گفت: وقتی سفره های زیرزمینی خشک می شوند، طبقات خاک نشست می کنند و محل ذخیره آب از بین می رود. از این رو اگر بارندگی ۱۰ برابر قبل هم شود، باز آب روی سطح زمین جاری می شود و نمی‌تواند به داخل خاک نفوذ کند.
وی تصریح کرد: متاسفانه هنوز مسئولین کشور بحران آب را باور نکرده اند و برنامه ششمی که ارائه شده است، دلیل محکمی برای این ادعاست. به طور مثال اگر ارگانی مثل وزارت جهاد کشاورزی این شرایط بحرانی را پذیرفته بود به جای کاهش ۱۰ میلیارد مترمکعب آب تا پایان برنامه ششم، حداقل ۳۰ میلیارد مصرف آب را کم می کرد. مشاور معاون اول رئیس جمهوری اضافه کرد :یکی از مقصرین اصلی در این زمینه هم متخصصان کشور هستند که مسئولین را توجیه نکرده اند. کارشناسان آب‌و زمین شناسی و انجمن های علمی که خطرات پیش روی کشور را می دانند ولی از گفتن آن ابا می کنند. آنها از طریق آینده پژوهی به خوبی از بلای هولناکی که به زودی و صرفا به خاطر کم آبی بر سر کشورشان می آید با خبرند، ولی با سیاسی کاری یا بی تفاوتی از کنار آن می‌گذرند. چرا کمبود آب را فقط باید از زبان ۴ تا ۵نفر در ایران بشنویم؟! یعنی صدها متخصص دیگر از این وضع آگاه نیستند؟! از سویی حاکمیت هم نگران است اگر آب کشاورزان را کم کند چه پیش می آید؟
وی تبعات اجتماعی و سیاسی این مهاجرت ۵۰میلیونی را بسیار وحشتناک توصیف کرد وافزود: مسئولین نظام برداشت اشتباهی دارند و آن اینکه حتما باید کشور را با کشاورزی آباد کرد. برای همین فکر می‌کنند بخش کشاورزی مکلف است هم غذای همه مردم ایران را تولید کند و هم مسائل ژئوپلتیک را حفظ کند؛ در ضمن هیچ گونه تغییری هم در منابع آبی کشور به وجود نیاورد.در حالیکه می توان مناطق مرزی را با توسعه تجارت، خدمات و صنایع توسعه داد و از آب آنها نه در راه کشاورزی، بلکه برای حفظ محیط زیست این مناطق بهره برد. ما نباید منابع تجدید پذیرمان را غیرقابل تجدید کنیم. باید در کشورداری به این مساله بسیار توجه کنیم. کلانتری در مورد عوارض این بحران گفت : کشاورزی تقریبا به طور کامل در این مناطق تعطیل می‌شود. گرد و غبار و توفان های پیاپی نمک آنجا را غیر قابل زیست می کند. چرا که حیات این مناطق صرفا به آبهای زیرزمینی بسته است نه آبهای جاری. در فلات مرکزی ایران بجز زاینده رود، رودخانه ای نداریم و همه رودخانه های ما در غرب، شمال یا جنوب غرب کشور جاری است. از سویی شاغلین کشاورزی این مناطق هم کاملا بیکار می شوند. مصادیق این وضع را هم اکنون در بخش هایی از جنوب و شرق کشور شاهد هستیم.
وی گفت: استان فارس تا حدود سال ۱۳۸۰سالانه دومیلیون تن گندم تولید می کرد و علاوه بر این کشت دوم هم داشت. اما الان نه تنها کشت دوم ندارد، بلکه سالانه یک میلیون تن هم نمی تواند گندم تولید کند؛ چرا که آب لازم وجود ندارد. علاوه بر این بسیاری از باغات و مزارع فارس، کرمان و خراسان در حال خشک شدن هستند. اینها آهسته آهسته به شهر ارواح تبدیل می‌شوند و اگر به سرعت فکری به حال آنها نشود، از همین حالا ممکن است موج مهاجرت شروع شود؛ اما برنامه ششم از این روند خوفناک جلوگیری نمی کند، ضمن اینکه روش موجود در استفاده از منابع آبی هم غیرقابل ادامه دادن است. مشاور معاون اول رئیس جمهوری اظهار داشت: الان ۹۰ میلیارد متر مکعب آب تجدید پذیر داریم که سال به سال هم مقدار آن کم می شود. اما می خواهیم تا ۵ سال دیگر فقط ۱۰ میلیارد از مصرف فعلی کم کنیم تا مصرف ما ۸۷ میلیارد مترمکعب شود.۸۷ میلیارد هم تقریبا تا ۵ سال دیگر می شود ۱۰۰ درصد ذخایر آب تجدید پذیر. چرا که با روند فعلی، ذخایر آب تا آن موقع حدود ۱۰ میلیارد کمتر می شود. اگر تا پایان برنامه تا ۳۰ میلیارد متر مکعب کم می کردیم، می توانستیم امیدوار باشیم. از سویی هیچ تغییری هم در سیاست های کلان کشاورزی نمی بینیم.
وی در مورد کشت گلخانه ای برای کاهش مصرف آب گفت :شاید بهره وری کشت گلخانه ای از نظر میزان آب مصرفی ۵ برابر کشت عادی باشد، اما در گلخانه غیر از خیار،گوجه فرنگی و فلفل دلمه ای چه چیز به عمل می آید؟ علوفه را می توان در گلخانه کاشت؟ برنج و غلات، چغندر قند و درختان میوه را کجا می‌خواهید به عمل آورید؟! ما چاره ای نداریم جز اینکه ابتدا مصرف آب را کم کنیم و بعد به فکر افزایش بهره‌وری باشیم. اگر به این فکر باشیم که به موازات افزایش بهره‌وری و به صورت تدریجی مصرف آب را کاهش دهیم، سخت در اشتباهیم.
کلانتری گفت: برای همین اگر می خواهیم به سمت کشت گلخانه ای برویم سیاست بدی نیست و اشکالی هم ندارد، ولی این دلیل نمی شود که مصرف آب مان را کم نکنیم. ابتدا باید ۳۰ میلیارد متر مکعب از مصرف آب را با عزمی قاطع کاهش دهیم. بعد هم روی افزایش بهره‌وری سرمایه گذاری کنیم.
وی گفت: با افزایش بهره وری آب می توان با همین ۲ میلیارد متر مکعب برداشت فعلی، چرخ صنعت را بدون مشکل چرخاند و حتی اگر افزایش جمعیت هم داشته باشیم، آب شرب را می توان با مصرف بهینه تامین کرد. اما آنچه در حال تبدیل ایران به یک بیابان لم یزرع و کاملا خشک است و شهرها و دشت‌های ما را تعطیل خواهد کرد، مصرف افراطی آب کشاورزی است. البته برخی ممکن است فکر کنند حالا که برای آب شرب مشکل نداریم ،پس چه نیازی به صرفه جویی در آب کشاورزی است. این یک فکر نابخردانه است. چرا که وقتی سفره های آب زیرزمینی خالی می شود تعادل زمین به هم می خورد و زمین نشست می کند. همین الان زمین شهرها دارد نشست می کند و ساختمان ها دارند مشکل پیدا می کنند.
مشاور معاون اول رئیس جمهوری اضافه کرد: از سویی آنقدر توفان شن و نمک و گرد و غبار ایجاد می‌شود که کسی جرات زندگی در این مناطق را نخواهد داشت. ضمن اینکه بیماری های تنفسی، پوستی و سرطان های بسیاری را شاهد خواهیم بود.
افزایش نرخ فرونشست زمین در تهران
از سوی دیگر،در همین زمینه رئیس گروه زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور اظهار داشت: نرخ فرونشست زمین در گستره جنوب غربی تهران در سال های اخیر به شدت افزایش یافته است.
دکتر مسعود محمودپور با بیان این که ناحیه جنوب غربی تهران درگیر رخداد فرونشست زمین است، افزود: بر اساس اندازه گیری های انجام شده توسط سازمان نقشه برداری کشور و اعلام وقوع پدیده فرونشست در منطقه وسیعی از جنوب غربی تهران با مساحت حدود ۴۱۶ کیلومتر مربع، مطالعات روی این مساله آغاز شد که بیشینه نرخ بدست آمده در این تحلیل برابر با ۱۷ سانتی‌متر در سال بوده است.وی تاکید کرد: باید توجه داشت که پیش بینی و برآورد نرخ فرونشست سالانه در اثر برداشت آب های زیرزمینی بر پایه قرائن و برون یابی داده های به دست آمده در فصل های بهار و تابستان به مراتب بیشتر از مقادیری خواهد بود که برای فصل های پاییز و زمستان تعیین می شود.
رئیس گروه زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور افزود: بنابراین برای تعیین دقیق این مقدار، در نظر گرفتن بازه ای حدود یک تا دو ساله منطقی و علمی به نظر می رسد. وی با اشاره به این که بر اساس شواهد، منطقه فرونشست تهران در سال های ۸۸ و ۸۹ در مقایسه با سال ۸۴ توسعه بسیار زیادی را در تمام جهات نشان می دهد، خاطرنشان کرد: این گسترش در بخش های غربی و شرقی بیشتر است و محیط منطقه فرونشست به ۱۴۹ کیلومتر و مساحت آن به حدود ۵۳۰ کیلومتر مربع افزون شده است.
نامبرده ضمن اشاره به نتایج بدست آمده از مدل سازی فرونشست زمین در گستره جنوب غربی تهران و پیش‌بینی نرخ آن برای سال۹۷ یادآور شد: با فرض ثابت بودن نرخ پمپاژ آب زیرزمینی در آینده، بیشینه نرخ فرونشست زمین در دشت مذکور به بیش از ۳۳ سانتی متر بر سال و حدود دو برابر آن در سال ۸۴ خواهد رسید.
وی تاکید کرد: بر اساس شواهد حرایی، سیل‌گیر‌شدن زمین ها و خسارت های سازه ای وارده بر ساختمان‌ها، جاده ها، بزرگراه ها، راه آهن، سازه های کنترل کننده سیلاب، شبکه های انتقال فاضلاب شهری، شبکه های توزیع برق، گاز و دکل های برق و شکل گیری ترک‌ها و شکاف های زمین از مهم ترین اثرات ناشی از فرونشست است.محمودپور از مشاهده و ثبت عوارض ناشی از فرونشست در گستره جنوب غربی تهران خبر داد و گفت: این عوارض به صورت بالازدگی چاه های پیزومتری و لوله جدار چاه ها، ترک خوردگی دیوارهای ساختمان ها و کج شدگی تیرهای برق در این گستره و همچنین ایجاد و توسعه ترک ها و شکاف های زمین و فروچاله‌ها مشاهده می شوند.
وی تراکم جمعیتی بالای شهر تهران و اطراف آن، قرار‌گیری سازه ها و تأسیسات مهم در آن، وجود شریان های حیاتی مهم مانند راه آهن و فرودگاه و تراکم دکل های برق فشار قوی در پهنه فرونشستی شکل گرفته را بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: در سریع ترین زمان ممکن باید ضمن برداشت و به روز کردن وضع جا به جایی های سطح زمین به روش تداخل سنجی راداری از منطقه نرخ دقیق فرونشست بدست آید.